Bu yazımda sizlere eğitimci ve deneyimli bir anne olarak; çocuklara tuvalet alışkanlığı kazandırırken geleneksel bilgiler dışında kolayca uygulayabileceğiniz ve sizi rahatlatacak bazı ek yöntemler anlatacağım. Süreç içerisinde neler yapmanız ve nasıl yapmanız gerektiğini söylemek yerine bazı tavsiyelerim olacak. Bildiğiniz gibi her çocuk farklıdır. Sizde çeşitli tavsiyelerden yararlanmalı ve çocuğunuz için en uygun yöntemi kendiniz belirlemelisiniz.
İlk önce bilmeniz gereken çocuğunuza tuvalet eğitimi vermiyorsunuz. Tuvalet eğitimleri evcil hayvanlara verilir. Siz çocuğunuza fizyolojik ve bilişsel gelişiminde dönüm noktası olan tuvalet alışkanlığını kazandırmaya çalışmalısınız. Çocuğunuzu kişiliği ve hissettikleriyle birlikte anlamaya çalışıp, süreç boyunca ona destek olmalısınız. Bu dönem yaklaşık olarak 24-36 ay arasını kapsamaktadır. Uzmanlara göre çocuğun fizyolojik gelişimini tamamlaması 24.-28. aylarını bulabiliyor. Ortalama olarak 2,5 yaş sonrası ideal olabilir. Ama her zaman ifade edildiği gibi bütün çocukların kendilerine özel gelişim hikayeleri vardır. Bazı özel durumlar, geçirilen hastalıklar hatta ortam değişiklikleri bile çocukları ruhsal ve fizyolojik olarak etkilediğinden, tuvalet alışkanlığı kazanma yaşı her çocuğun kendi özel durumuna göre değişebiliyor. Bunun için alışkanlık kazanma yaşı olarak 18 – 48 ay arası dahi normal kabul edilebilir. Amacınız erken öğretmek değil çocuğunuz için en doğru zamanı belirlemek olmalı. Bu zamana en iyi karar verecek olan annelik iç güdünüzdür. Sonuç olarak kendi çocuğunuzu 1,5 – 2 yaşından sonra takip ederek doğru zamanı beklemelisiniz.
Fizyolojik gelişimini tamamlamamış bir çocuğa tuvalet alışkanlığı kazandırmaya çalışmak sürecin yıpratıcı ve sorunlu olmasına yol açacaktır. Henüz kasları gelişmediği için de siz ne anlatırsanız anlatın, çocuğun elinden bir şey gelemeyeceğini ve dediklerinizi yapamayacağını unutmamalısınız.
Bezi çıkarmaya hazır olduğunu nasıl anlarız?
- Rahatlıkla yürüyebiliyorsa,
- Kendini birkaç kelime dahi olsa ifade edebiliyorsa,
- Basit istekleri yerine getirebiliyorsa,
- Kendi başına kıyafetlerini çıkartabiliyorsa,
- Gün içinde bezi 2-3 saat kuru kalıyorsa,
- Öğle uykusundan kuru kalkıyorsa,
- Bezi ıslandığında rahatsızlık duyuyorsa, tuvalet alışkanlığı için hazır olabilir.
Bazı durumlarda da zamanı gelmesine karşın alışkanlık kazanması zorlaşabilir.
- Yukarıdaki becerileri yaşı gelmesine karşın bazı sebeplerden(hastalık, travma vb.) dolayı kazanamamış olması,
- Çocuğun sürekli kabızlık sorunu yaşaması,
- Yeni kardeş, bakıcı değişimi, taşınma, ölüm, kreşe başlama gibi son dönemde hayatında olan ani değişiklikler,
- Yardımcı olacak kişinin gergin, sinirli, sabırsız olması ve yeterli zaman ayırmaması,
- Bu deneyimi yaşarken birden fazla kişinin müdahale ediyor olması gibi nedenler durumu zorlaştırabilir.
Aranızdaki güven bağı güçlü olmalı
Zamanımızda çok yaygın olan güvenli bağlanma deyimi burada da karşımıza çıkıyor. Erken çocukluk döneminde çocukla annesi arasında sağlam bir güven duygusu geliştiğinde, zamanı gelince çocuğun bağımsız davranış kabiliyeti kazanabilmesi daha kolay olacaktır. Sağlıklı sütten kesme süreci tamamlandıktan sonra ikinci önemli aşama hatta en önemlisi çocuğun tuvalet alışkanlığını kazanmasıdır. Çocuğun annesine olan fiziksel bağımlılığının son aşaması bitmek üzeredir. Bazen annesi ile arasında duygusal mesafe olan çocuklar bu son bağı koparmak istemezler. Bu çocuklar yerine neyi koyacaklarını bilemezler ve annelerinden uzaklaşacaklarını düşünürler. Ama aranızda sağlam bir güven bağı oluşmuşsa çocuğunuzun bunun bir son değil, gelişimin bir parçası olduğunu anlaması daha kolay olacaktır. Çocuğunuzla aranızda mesafe hissediyorsanız tuvalet alışkanlığı kazandırmaya başlamadan önce aranızdaki duygusal bağı güçlendirmeniz süreci daha rahat yaşamanıza yardımcı olacaktır. Çünkü çocukluktan ergenliğe hatta yetişkinliğe kadar ruhsal ve fizyolojik durumunu etkileyecek bu alışkanlığı, güvendiği biriyle kazanması sağlıklı bir birey olma yolunda atılan en önemli adımlardan biridir.
Anne baba olarak sizde hazır olmalısınız
Bu süreç bol sabır ve anlayış gerektirir. Ev kirlenecek, bir sürü çamaşır çıkacak, yorulacaksınız, birkaç gün evden çıkamayacaksınız, misafir kabul edemeyeceksiniz gibi düzeniniz değişecek ama bunlar en fazla 1-2 hafta sürecek. Tabi bazı çocuklarda bu süreç daha uzun yada kısa sürebilirken, sonuç olarak yinede bitecek. Bunun için kendinize uygun bir zaman belirlemeye çalışmalısınız. Siz duygusal ve fiziksel olarak ne kadar hazır olursanız, sizin kararlılığınız çocuğunuza bu süreçte olumlu yansıyacaktır. En doğru zamanı seçmelisiniz ki pes edip tekrar bezini bağlarsanız ikinci sefer çok daha zorlu ve uzun geçecektir. Bu süreçte evdeki halıları kaldırırsanız temizlik yapmak sizin için daha kolay olacaktır. Ama çocuğa bunu hissettirmeyin çünkü tuvaleti geldiğinde yere yapabileceğini düşünebilir. Ayrıca yatak için lastikli yatak koruyucu çarşaf alırsanız, gece kazalarına karşı hazırlıklı olursunuz.
Hikaye ve masallarla ön anlatımlar, sürece hazırlıkta yardımcı olacaktır
Çocuğunuzun sizden hikaye ve masal dinlemek hoşuna gidiyorsa, sevdiği kahramanların tuvaleti gelebilir ve siz bunu ona masallaştırabilirsiniz. Aşamalarını hikayede ki kahraman üzerinden anlatabilirsiniz. Mesela bizim küçük tırtılımız vardı. Annesine tuvaletinin geldiğini söylemesinden el yıkamasına kadar yapması gerekenlerin her aşamasını masal gibi anlatıyordum. Burada amaç kulak dolgunluğu olması ve dünyada böyle şeyler yapılıyor algısının yerleştirilmeye başlanmasıdır. İki yaşına yaklaştıklarında yavaş yavaş bu tarz hikayeler anlatabilirsiniz.
Kitaplarla destekleyebilirsiniz
Çocuğunuz sizden kitap dinlemeyi seviyorsa okuma saatlerinizde bu özel dönem için hazırlanmış çeşitli kitap örneklerinden yararlanabilirsiniz. Kitaplar sayesinde bu özel durumun çeşitli örneklerini ilgiyle dinlediğini ve bu görsellerin çocuğun gözünde daha özendirici olduğunu fark edeceksiniz. Fizyolojik olarak çocuğunuz hazırsa, kitapta gördüklerini yapmak istediğinde bu sürece daha rahat başlayabilirsiniz. Aşağıdaki verdiğim linkten hem size hem çocuğunuza bu süreçte yardımcı olacak kitap örneklerini inceleyebilirsiniz.
1-2+ yaş tuvalet eğitimi kitaplarını listenin en altında inceleyebilmek için tıklayın..
Çocuğunuzu kimseyle kıyaslamayın
Tuvalet alışkanlığı kazandırmaya başlamadan önce veya alıştırmalara başlandığında, çevresindeki kimseyle çocuğunuzu kıyaslamayın. “Bak ağabeyin böyle yaptı, arkadaşın söylüyor sen daha söylemiyorsun” gibi cümleler çocuğunuzun ruhunda ve kişiliğinde geçmesi zor yaralar açabilir. Öğrenme sürecini zorlaştırmış olur. Unutmayalım ki her ne durumda olursa olsun onları kıyaslamak, her zaman çocuk için vahim bir durumdur.
Gününe birlikte karar verin
Çocuğunuz yukarıdaki aşamalarla hazırlandıysa ve en az 2,5 yaş civarındaysa sizin anlatmak istediklerinizi rahatlıkla anlayabilecektir. Tuvalet alışkanlığı kazandırılma sürecine ne zaman başlanacağına birlikte karar verebilirsiniz. Kendini bu süreçte söz sahibi olduğu için daha rahat ve güvende hissedecektir. Tabi ki bu yaşlarda çocuklarda zaman kavramı oluşmadığı için durumu somutlaştırmak gerekir. Zamanı uzun tutmadan en fazla 2-3 günlük takvim yapılabilir. Birinci gün alışveriş, ikinci gün alınanları yerleştirme, üçüncü gün başlangıç olarak belirlenebilir. Süreci uzun tutmak ve sürekli hatırlatmak çocuğun paniklemesine yol açabilir. Çocuğunuz takvime harfiyen uymayacaktır ama ufak hatırlatmalarla bir sürecin içinde olduğunun farkına varacak ve süreci yönlendirdiğini hissedecektir. Bu durum olayı benimsemesini kolaylaştıracaktır.
Alışverişi birlikte yapın
Birlikte alışveriş yapmak çocuğunuzun kendini özel hissetmesine yardımcı olur. Aynı zamanda karşılıklı fikir alışverişi yaparak zevkli vakitte geçirebilirsiniz. Mesela çamaşır veya lazımlık seçerken hangi renk istediğini sorabilir veya iki seçenek arasından seçim yapmasını isteyebilirsiniz. Belki ona özel bir el sabunluğu alabilir ve tuvaletini yaparken oyalanması için bir oyuncak da seçebilirsiniz. Suda yüzdürülen gemiler, ördekler vs. çocuklar suyla oynamaktan zevk aldıkları için iyi bir seçenek olabilir. Bol çamaşır ( ilk günler ihtiyacınız olacak) ve beli esnek şortlar ve taytlar almanız işinizi kolaylaştıracaktır. Alıştırma külotlarını çocuklar bez gibi hissettikleri için bazen tuvaletlerini söylemiyorlar ve bu durum öğrenme sürecini uzatabiliyor. Onun yerine dışarıda kullanabileceğiniz lazımlık modeli var. Bu lazımlıklar dışarıdayken ve bir başkasının evinde çocuğunuza uygun klozet olmadığında çok işinize yarayacaktır.
Ayakları yere basmalı
Lazımlık veya klozet aparatı alabilirsiniz. Ya da her ikisi de olabilir. Çünkü her çocuk bu süreçte farklı şekilde alışkanlık kazanıyor. Dışkısını klozete bırakmayıp lazımlığa bırakan çocuklar olabiliyor veya tam tersi de olabilir. O yüzden sizin baştan hazırlıklı olmanız faydalı olacaktır. Yalnız burada dikkat edilmesi gereken lazımlık veya klozet aparatı seçerken çocuğun ayaklarının yere basması gerektiğidir. Ayakları yere değmediğinde kendini boşlukta hissedebilir ve bu durumdan huzursuz olup korkabilir. Resimdeki gibi modeller alabilir veya ayakları basacak şekilde önüne basamak koyabilirsiniz. Ayrıca klozet önünde basamak veya aparat olması çocuğunuzun sizden bağımsız kendi başına hareket etmesini kolaylaştıracaktır.
Rahat giysiler giydirmelisiniz
Beli esnek tayt veya şort giydirmeniz acil durumlarda klozete yetişirken size kolaylık sağlayacaktır. Zamanla kendisi sizden bağımsız olarak tuvaletini yapmak istediğinde, kolaylıkla kıyafetlerini indirip çekebilecektir. Böylelikle bağımsız olarak hareket ettiğinde başarmanın hazzını yaşayacaktır.
Kullanacağınız kelimeleri belirlemelisiniz
Çocuğunuza tuvalet alışkanlığı kazandırırken bir yandan da onu sosyal yaşantıya hazırlıyorsunuz. Seçeceğiniz kelimeleri çocuğunuzun tuvaleti geldiğinde herkesin içinde kullanabileceğini unutmamalısınız. Sosyal ortamda çocuğunuzun rencide olmaması ve aranızda kavram karmaşası yaşanmaması için sürece başlamadan önce kendiniz hangi kelimeleri kullanacağınıza karar vermelisiniz.
.
Süreçte anne baba tutumunun önemi
Bu süreçteki anne baba tutumu da önemlidir. Kazalar karşısında çocuğa sinirlenme, bağırma, tehdit etme, zorlama gibi tepkiler çocukta ruhsal problemlere, içe kapanıklığa, bencilliğe, mükemmelliyetçiliğe ve anne- baba çocuk arasında çatışmalara yol açabilir. Aksi durumda anne babanın aşırı rahatlığı da çocuklarda duygu durum bozukluğuna, ileride herkese duygularını olması gerekenden fazla açmasına sebebiyet vermektedir.
Sevecen, sabırlı, sabırlı, sabırlı, nazik ve karalı olmalısınız
Çocuğunuz daha önce hiç yaşamadığı bir deneyim içerisinde olacak ve bu durumu anlamlandırması zaman alacaktır. Bu süreç aslında çocuklar için olağanüstü bir deneyimdir. Çocuklar sıkıştıklarında idrar yollarının dolduğunu hissettiklerinde rahatlamak için kendilerini bırakıverirler ve bundan büyük haz alırlar. Siz doğduklarından bu yana yaptıkları bu doğal olayı artık tutmalarını ve belli yerlere yapmalarını istiyor olacaksınız. Yani haz duygusunu ellerinden almış olacaksınız. Ve çocuğunuz bunu hemen anlayamayacak belki birazda size kızacaktır. Bu durumu sizin anlayıp her zamankinden çok sabırlı ve anlayışlı olmanız gerekiyor. Sizin bu tutumunuz çocuğunuzu rahatlatacak ve süreç daha hızlı ilerleyecektir.
Klozete oturma ve ardından vakit geçirme denemeleri yapın
İlk gün sabahı bezi çıkarmadan güzelce açıklama yapmanız gerekiyor. Kararlı olmalısınız. Kalan bezleri de çocuğunuzun bir daha görmemesi gerektiğinden saklamalısınız. Altını ıslatmadığı sürece 1-2 saatte bir lazımlığa oturtmalısınız. Zorlamadan tatlı dille, oyuncak veya kitapları göstererek klozette vakit geçirmesini sağlamalısınız. Bu zaman 5-10 dk olabilir. Yeter ki sıkılmasına izin vermeden orada oturmayı cazip hale getirebilin. Gün içinde birkaç denemeden sonra belkide 2. günde olabilir bir kere bile farkında olmadan tuvaletini lazımlığa yaparsa epey yol kat etmiş olacaksınız. Bundan sonrası sabır ve anlayış…
Altını ıslattığında kendinin rahatsız olmasını bekleyin
Lazımlığa oturtturduğunuzda tuvaletini yapmadan kalkabilir. Oyun oynarken altına da yapabilir. Bu durumda önemli bir püf noktası o size gelip söyleyinceye kadar siz bir tepki vermeyin. Bu yaşlarda çocukların düzen ve tertip duyarlılığı oldukça gelişmiştir. Muhakkak ıslaklıktan rahatsız olacaktır. Gelip sizden üzerini değiştirmenizi isteyecektir. İşte bu durum tuvalet alışkanlığı kazanmalarını oldukça hızlandıracaktır. Bazen oyuna dalıp söylemeyebilirler. Islak gezinmeyi alışkanlık haline getirmemeleri için 1-2 dakika onların söylemesini beklemelisiniz. Eğer söylemezlerse tatlı dille uyarıp, temiz kalmak için lazımlığı kullanabileceğini çocuğunuza uygun cümlelerle her seferinde anlatmalısınız. Ayrıca alıştırma sürecinde kız çocuklarına da şort, tayt vb. kıyafetler giydirirseniz ıslaklık hissini daha rahat hissedecekler ve yerler daha az kirlenecektir.
Kazalar herkesin başına gelebilir
Bu süreçte bol kazalar olacaktır. Bunlara hazırlıklı olup anlayışla yaklaşmalısınız. İlk gün 10 kere, ikinci gün belki 7 kere, üçüncü gün 3 kere vb. kazalar olabilir. Her çocuğa göre farklı olmakla birlikte kazalar her gün bir önceki güne göre daha az olacaktır. Kazaların herkesin başına gelebileceğini, olmaması için yapılması gerekenleri, sabırla ve çok ısrarcı olmadan her seferinde tatlı tatlı anlatmanız gerekiyor. Kazalara aşırı tepki verirseniz, sırf sizi kızdırmak içinde inadına altın yapabilir. Bu dönemde yaşayacağınız çatışmaların ergenlikte karşınıza çıkacağını da unutmamalısınız. Altını ıslatsa bile zorlamadan yine lazımlığa oturtabilirsiniz. Belki ıslandığını hissedince kendini tutmuş olabilir ve kalanı lazımlığa yapabilir.
En büyük ödül aferin olmalı
Çocuğunuz lazımlığa ilk yapışından itibaren büyük sevgi gösterilerinden kaçınmalısınız. Çocuğunuz sizin abartılı tepkilerinize bakarak olağanüstü bir şey varmış gibi algılayabilir. Her seferinde aynı abartılı sevinci görmek isteyebilir. Hatta istediği tepkileri göremediğinde gerilemeler ve inadına altın yapmalar başlayabilir. Durumun olağan olduğunu anlaması için takdir edebilirsiniz. Oda zamanla bunun başarması gereken günlük bir rutin olduğunu daha rahat kavrayacaktır.
Kaka verişi bazen sıkıntılı olabilir
Özellikle bazı çocuklar kakalarını verirken korku hissedebiliyorlar. Mümkün olduğunca bu dönemde lifli gıdalarla beslerseniz bağırsak hareketleri daha rahat olacak ve tuvaletini daha rahat yapacaktır. Bu süreçte her zamankinden daha anlayışlı olmalısınız. Korkusu varsa dinleyip, hafife almadan, anlamaya çalışmalısınız. Eğer 3-4 gün kaka vermeyi reddettiyse ve tutuyorsa doktorunuza danışmalısınız.
Gece bez bağlamayın
Çocuğunuz gece uykusundan bezi kuru kalkıyorsa, ilk günden itibaren gündüz alıştırmaları ile birlikte gece yatarken de bez bağlamayabilirsiniz. Gündüz çamaşır giydirip, gece bez bağladığınızda çocuğunuzun aklı biraz karışabilir. Bunun için bezi tamamen hayatından çıktığında alışkanlık kazanma süreci daha da kısalacaktır.
Gece tuvalete kaldırmayabilirsiniz
Çocuğunuz gece uykusundan bezi ıslak kalkıyorsa, ilk 3-4 gün gündüz rutine girmeye başlayıncaya kadar geceleri bez bağlayabilirsiniz. Daha sonra alıştırma sürecinde çocuğunuzun uyumadan 2-3 saat öncesine kadar meyve ve sıvı alımını kesmelisiniz. Çocuğunuz yatmadan önce eğer istiyorsa az miktarda su verebilirsiniz. Gece yatmadan önce muhakkak tuvalete gitmeli ki, bağırsaklarını yatmadan boşaltsın ve gece rahat bir uyku geçirsin. Gece altını ıslatıyorsa ve bu az sıklıkla oluyorsa, zamanla bu durumdan rahatsız olacak ve oto kontrol geliştirecektir. Ama yatağı ıslatma sıklıkla devam ediyorsa doktora başvurmalısınız. Geceleyin uykudan uyandırıp tuvalete götürmek çocuk içinde, anne-babalar içinde çok zorlayıcı bir durum olabiliyor. Bazen çocuklar uyku sersemi olduklarından ağlıyorlar, onlardan ne yapmaları istendiğini anlayamayabiliyorlar, uykuları bölündüğü için uyku kalitesi düşüyor, ertesi gün daha agresif olabiliyorlar ve çeşitli travmalar yaşayabiliyorlar. Bazen de baştan gece tuvalete kaldırılmaya alıştırıldıkları için daha büyük yaşlara kadar tuvalete kalkmayı alışkanlık haline de getirebiliyorlar ve gece kalkamadıklarında da yatağı ıslatabiliyorlar. Bu durumda süreç daha zorlu ve uzun hale gelebiliyor.
En az 1 hafta rutini oluşana kadar evden çıkmamalısınız
Çok bunaltıcı olabilir ama gündüzü rutine oturtmadan evden çıkmamanız yararınıza olacaktır. Dışarıda tuvaletini söylemeyi unutur ve altına kaçırırsa, süreçte gerileme yaşayabilirsiniz. Evde belli bir aşamaya gelince dışarı çıkmadan hemen önce çocuğunuzu tuvalete götürmeyi adet edinmelisiniz. Dışarıda başlarda herhangi bir tuvalette yapmayı istemeyebilir. Alışkın olmadığından yadırgayabilir. Böyle durumlarda zorlamamalısınız. Dışarıda kullanmanız için özel satılan aparatlardan edinmeniz durumu kolaylaştıracaktır.
İlk günden itibaren temizlik ve el yıkama alışkanlığı kazandırılmalı
Bu konu çok önemli; bazı davranış kalıpları ancak ilk zamanlardan itibaren yapılırsa kalıcı olabiliyor. Mikropları, bize olan zararlarını anlatmalısınız. Ellerini yıkamayı mutlaka hatırlatmalı ve daha önemlisi rol model olmalısınız. Ayrıca sifonu çekmeyi, peçeteyi çöp kutusuna atmayı, klozetin kapağını kapatmayı vb. davranış kalıplarını da ilk seferden itibaren göstermelisiniz ki, temizliğini ileride kendisi yapabilmeli. Özellikle kız çocuklarına temizliğin önden arkaya olması gerektiğini anlatmalısınız. Başta biraz pis kalabilir ama kendisi rahatsız oldukça zamanla daha iyi temizleyebilecektir. Günümüzde artan taciz haberlerinden sonra özellikle kreşe giden çocukların kendi temizliğini kendisinin yapması gerekir. Ailelerin de eğitimcileri; benim çocuğum kendi temizliğini yapabilir diye uyarması gerekir.
Çocuklarda tuvalet alışkanlığı kazandırmak her daim güncel konulardan olup, ayrıca bazı ebeveynler tarafından korkulacak bir süreç olarak görülmektedir. Aslında korkulacak bir şey yoktur. Sadece çocuğunuzu iyi gözlemleyip, anlayıp ve iyi diyalog kurduğunuz zaman kolaylıkla üstesinden gelebileceğiniz bir süreçtir. Ve bunu çocuğunuzla aranızdaki bağı güçlendirmek adına fırsata çevirebilirsiniz. Sonuç olarak her çocuğun gelişimi farklıdır. Yine de çocuğunuz 4-5 yaşına geldiği halde tuvalet alışkanlığını tam olarak kazanamadıysa, muhakkak bir uzmandan yardım isteyin.
Yazan: Eren’ in Annesi – Montessori Dünyası
Facebook Comments